Miesiąc: maj 2023

Kategorie
Bez kategorii

Kinesiotaping

CO TO JEST KINESIOTAPING?
Jest to metoda opracowana w latach 80-tych XX w. przez japońskiego chiropraktyka dr Kenzo Kase. Polega ona na naklejaniu specjalnych plastrów w określonych miejscach ciała pacjenta. Plastry te charakteryzują się podobnymi właściwościami do ludzkiej skóry, w zakresie: grubości, ciężaru właściwego, oraz rozciągliwości (do około 130-140%). Dzięki odpowiedniej elastyczności, naklejone nie ograniczają zakresu ruchów. Dzięki specjalnej strukturze są przepuszczalne dla powietrza, co umożliwia właściwą wymianę cieplną. Poza tym pokrycie plastra specjalnym klejem akrylowym czyni go odpornym na działanie wody, co nie ogranicza czynności higienicznych, lub innych np. pływanie [6]. Klej, jak i materiał z którego jest wykonany plaster nie zwiera lateksu ani leków, stąd znikome jest ryzyko reakcji alergicznych.
EFEKT TERAEUTYCZNY
Działanie metody kinesiotaping opiera się na szeroko rozumianej kinezjologii oraz zdolnościach naturalnego procesu samoleczenia organizmu. Istotą jest działanie sensoryczne poprzez stymulację na zakończeń nerwowych w skórze. Odpowiednie aplikacje pozwalają zwiększyć perfuzję pomiędzy skórą a powięzią, dzięki czemu poprawia się mikrokrążenie krwi i chłonki. Mechanizm ten umożliwia aktywację procesów samolecznia [1,3,4,5,7,9]. Wszystkie aplikacje powinny być poprzedzone odpowiednim badaniem i testami funkcjonalnymi. Kinesiotaping wykorzystuje w swojej koncepcji wiedzę i zasady zaczerpnięte z innych metod, wśród których należy wymienić terapię mięśniowo- powięziową, drenaż limfatyczny.
ZASTOSOWANIE
Dzięki stosowanym aplikacjom można korzystnie oddziaływać na stan czynnościowy mięśni, powięzi, stawów, układu limfatycznego, czy nerwowego. Elastyczne właściwości plastra, oraz różne sposoby jego aplikacji doprowadziły do wyodrębnienia następujących technik:
1) mięśniowa,
2) powięziowa,
3) więzadłowa,
4) korekcyjna,
5) funkcjonalna,
6) limfatyczna.

W zależności od potrzeb przedstawione powyżej sposoby naklejania plastrów mogą być stosowane samodzielnie, lub też można je ze sobą łączone w różnych zestawieniach. Odpowiednio dobrane sposoby naklejenia, wpływają na normalizację napięcia mięśniowego, ułatwiają krążenie krwi i limfy, zmniejszają dolegliwości bólowe. Metoda ta stanowi kolejne narzędzie fizjoterapeutyczne, które może być wykorzystywane nie tylko w dolegliwościach bólowych (kręgosłupa, stawów obwodowych) , ale również w takich przypadkach jak: zwichnięcia, skręcenia, urazy mięśni, stawów, obrzęki. Wspomagając proces leczenia przyczynia się do szybszego powrotu do zdrowia.

BIBLIOGRAFIA
Piśmiennictwo:
1. Kase K. Illustrated Kinesio-Taping. Ken Kai. Tokyo 2000.
2. Kase K., Hashimoto T., Okane T. Kinesio Taping Perfect Manual. Kinesio Taping Association 1996.
3. Kase K., Wallis J., Kase J. Application Therapeutic of the Kinesio Taping Method. Kinesio Taping Association 2003.

Jeśli chcesz zadbać o swoje zdrowie i wyeliminować wszelkie dolegliwości bólowe, skontaktuj się z wykwalifikowanym fizjoterapeutą, który wykonuje zabiegi w ramach usług fizjoterapia poznań, masaż poznań oraz rehabilitacja poznań. Dowiedz się więcej odwiedzając stronę internetową tego specjalisty.

Kategorie
Bez kategorii

ORTOPEDYCZNA TERAPIA MANUALNA KALTENBORNA I EVJENTHA

ORTOPEDYCZNA TERAPIA MANUALNA KALTENBORNA I EVJENTHA
Freddy M. Kaltenborn oraz Olaf Evjenth norwescy fizjoterapeuci opracowali metodę badania i leczenia pacjentów z ortopedycznymi schorzeniami narządu ruchu. Jest ona również określana jako Ortopedyczna Manualna Terapia – OMT. Została zarejestrowana w urzędzie patentowym jako OMT Kaltenborn-Evjenth Koncept ® [8]. F.M. Kaltenborn jest głównym autorem metody, nad którą rozpoczął pracę w latach 50-tych XX w. Przez wiele lat szkolił się w zakresie ortopedycznej terapii manualnej, osteopatii i chiroterapii. Był uczniem znanych specjalistów jak: J. Cyriax, A. Stoddard i J.Mennel. O. Evjenth współautor metody w szczególny sposób przyczynił się do rozwinięcia w tej koncepcji sposobu badania i leczenia tkanek miękkich [1,2,3,4,6].
CHARAKTERYSTYKA METODY
Podstawowe założenie tego sposobu terapii wskazuje, iż przyczyną pierwotną i najważniejszą zaburzeń czynnościowych jest upośledzenie ruchu ślizgowego w stawie. Kaltenborn studiując biomechanikę człowieka wprowadził istotną regułę przydatną zarówno w badaniu jak i terapii stawów, którą określono jako regułę wklęsło- wypukłą. Dzięki swej uniwersalności została ona szybko przyjęta przez różne szkoły terapii manualnej.
Specyficzne cechy metody:
1) ruch translatoryczny,
trakcja zawsze prostopadła do płaszczyzny leczniczej,ślizg zawsze w kierunku bezbolesnym, wg reguły wklęsło-wypukłej,2) specyficzne badanie oraz leczenie,
diagnoza biomechaniczna,swoiste oddziaływanie terapeutyczne,3) trójwymiarowe ustawienie stawu,
4) leczenie próbne,
5) szerokie spektrum technik,
6) autoterapia i profilaktyka,
7) ergonomia pracy.

Koncepcja ta składa się z trzech zasadniczych części [5]:
1. Biomechanicznej i funkcjonalnej oceny pacjenta.
2. Leczniczej.
3. Naukowo-badawczej.
BIOMECHANICZNA I FUNKCJONALNA OCENA STANU PACJENTA
Pozwala ustalić dysfunkcje z którymi zgłasza się chory. Dzięki temu można skutecznie zaplanować i prowadzić fizjoterapię. Tą część budują następujące elementy: 1) Wywiad.
2) Biomechaniczna ocena stanu ogólne:
a) oglądanie,
b) testy neurologiczne oraz naczyniowe,
c) badanie ruchów:czynnych,biernych,trakcji-kompresji,ślizgowych,lokalizujących objawy bólowe,sprawdzających długość mięśni,przeciw oporowi,d) palpacja.
3) Badania dodatkowe np. RTG.
4) Podsumowanie obejmujące:globalną ocenę stanu pacjenta,analizę wyników badania funkcjonalnego,wnioskowanie o przyczynie dolegliwośći,podjęcie decyzji odnośnie sposobu terapii.5) Leczenie próbne.
LECZENIE ORTOPEDYCZNĄ TERAPIĄ MANUALNĄ
Obejmuje szerokie spektrum oddziaływania w zależności od stwierdzonych dysfunkcji i wykluczeniu ewentualnych przeciwwskazań. Wykorzystywane są w tu prócz specyficznych zabiegów manualnych, praktycznie wszystkie działy postępowania fizjoterapeutycznego obejmującego kinezyterapię, fizykoterapię i masaż. Środki terapeutyczne w zależności od oddziaływania zostały sklasyfikowane w następujące grupy środków:
1) Łagodzące ból:
a) unieruchomienie,ogólne np. pozycje spoczynkowe w łóżku,odcinkowe np. ortrezy, gorsety, taping,b) fizykoterapia,elektroterapia np. TENS,termoterapia np. podczerwień,hydroterapia,c) postępowanie specjalne,trakcje w I° w określonych pozycjach wyjściowych (trójpłaszczyznowe)wibracje, oscylacje itp.2) Poprawiające ruchomość w stawach, czyli terapia hypomobilności
a) mobilizacje tkanek miękkich,różne metody masażu m.in.: funkcyjny, poprzeczny,aktywne rozluźnianie mięśni przez: poizometryczną relaksację, recyprokalne rozluźnianie,pasywne rozciąganie struktur łącznotkankowych i skróconych mięśni.b) mobilizacje stawów,w pozycjach spoczynkowych,poza pozycją spoczynkową,translatoryczne manipulacje,ćwiczenia utrwalające lub wspomagające poprawę ruchomości stawów i tkanek miękkich,c) mobilizacje tkanki nerwowej celem poprawy lub zachowania ruchomości w odniesieniu do otaczających tkanek; opony twardej, korzeni nerwowych, nerwów obwodowych,
d) ćwiczenia utrwalające lub wspomagające poprawę ruchomości stawów i tkanek miękkich.
3) Zmniejszające ruchomość, czyli terapia hipermobilności
a) bierne środki stabilizujące np. pasy OMT, kołnierze, gorsety itp.,
b) ćwiczenia stabilizujące.
4) Informacyjne, instruktarzowe, treningowe:
a) kształtowanie cech motorycznych poprzez odpowiednie ćwiczenia siły mięśniowej, koordynacji, wytrzymałości i szybkości,
medyczny trening terapeutyczny,autoterapia w tej koncepcji została szczegółowo opracowana i swym zakresem obejmuje: automobilizacje, autostabilizacja, autostretching,b) działania profilaktyczne,wyuczanie nawyków prawidłowej postawy tzw. szkoły pleców,ergonomia stanowisk pracy i czynności dnia codziennego.
DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWO- BADAWCZA
To trzecia integralna część metody Kaltenborna-Evjentha, ma na celu kliniczną ocenę skuteczności stosowanych środków terapeutycznych. Umożliwia to dalszy rozwój tej koncepcji pracy z pacjentem, oraz weryfikację nieskutecznych form oddziaływania [1,2,3,4,6]. Twórcy by ułatwiać swoiste działanie określonych zabiegów wprowadzili do terapii cały system oprzyrządowania w skład którego wchodzą: specjalne stoły i krzesła terapeutyczne, różnego rodzaju kliny, podpórki, pasy stabilizacyjne oraz zabiegowe.
BIBLIOGRAFIA
Piśmiennictwo:
1. Kaltenborn F.M. Manualne mobilizacje stawów kończyn. Wydawnictwo Rolewski. Toruń 1999.
2. Kaltenborn F.M. Manual Mobilization of the joints, The spine. OPTP, Mineapolis, Minnesota 2003, U.S.A.
3. Nowotny J. Podstawy Fizjoterapii podręcznik dla studentów AWF cz.2. Katowice 2000.
4. Zembaty A. Kinezyterapia Tom 2. Wydawnictwo „Kasper” Sp. z o.o. 2003.

Jeśli chcesz zadbać o swoje zdrowie i wyeliminować wszelkie dolegliwości bólowe, skontaktuj się z wykwalifikowanym fizjoterapeutą, który wykonuje zabiegi w ramach usług fizjoterapia poznań, masaż poznań oraz rehabilitacja poznań. Dowiedz się więcej odwiedzając stronę internetową tego specjalisty.

Kategorie
Bez kategorii

BÓLE KRĘGOSŁUPA

Definicja
Zespoły bólowe kręgosłupa to nocyceptywne wrażenia odczuwane w obrębie kręgosłupa, tkanek okołokręgosłupowych, których etiologia może być wielokierunkowa. Są konsekwencją zaburzeń i dysfunkcji w samym kręgosłupie, tkankach okołokręgsłupowych, stawów obwodowych, dysbalansów mięśniowych, lub innych schorzeń np. narządów wewnętrznych. Ból w obrębie kręgosłupa może mieć zatem wiele przyczyn, jego charakter, lokalizacja i przebieg może być równie wielopostaciowy.
ETIOLOGIA
Istnieje wiele przyczyn wywołujących, podziałów i klasyfikacji zespołów bólowych kręgosłupa.

Główną przyczyną wywołującą zespoły bólowe kręgosłupa jest czynnik mechaniczny prowadzący do przeciążania kręgosłupa oraz struktur anatomicznie i czynnościowo z nim połączonych. W wyniku przekroczenia progu adaptacyjnego kręgosłupa i tkanek okołokręgosłupowych może dochodzić do zmian funkcjonalnych, w tym skomplikowanym łańcuchu biokinematycznym.

Czynniki wywołujące zmiany czynnościowe mogą mieć charakter tymczasowy (np. zmiany napięć mięśniowych), lub stały prowadząc do nieodwracalnych zmian zwyrodnieniowych. Obraz kliniczny choroby i jej przebieg wiąże się również z wtórnym jałowym procesem zapalnym, dzięki któremu możliwe są procesy naprawcze i regeneracyjne.

Następstwem wyżej wymienionych zmian jest drażnienie zakończeń bólowych znajdujących się w :mięśniach,więzadłach,torebkach stawowych,krążkach międzykręgowych,trzonach kręgów,oponie twardej,oponie twardej,pochewkach korzeni nerwowych,tkance łącznej w obrębie nerwów,
Najczęstsze, możliwe przyczyny bólów kręgosłupa można przedstawić następująco[89]:Zmiany zwyrodnieniowe,Bóle przeciążeniowe i pourazowe (urazy i mikrourazy),Przyczyny mechaniczne,Wady wrodzone i rozwojowe,Stany zapalne,Zakażenia,Zaburzenia metaboliczne,Nowotwory,Zaburzenia naczyniowe np. tętniak rozwarstwiający aorty, zakrzepowa niedrożność,Schorzenia narządów wewnętrznych takich jak np. nerki, jajniki, prostata, jelito grube,Problemy psychoneurotyczne i socjalne,
EPIDEMIOLOGIA
Bóle kręgosłupa są jedną z najczęstszych dolegliwości społeczeństw dzisiejszych cywilizacji. Wielu autorów określa problem ten jako epidemię bólów kręgosłupa, a jej występowanie mianem choroby cywilizacyjnej. Dolegliwości te obejmują osoby w różnym wieku.

Problem ten może dotyczyć niemal każdego odcinak kręgosłupa, jednak określone jego części są do tego szczególnie predysponowane.

Najczęstszym miejscem lokalizacji tych dolegliwości jest jego dolny odcinek. Według szacunkowych danych, przyjmuje się, że około 80% bólów kręgosłupa dotyczy jego dolnej części. Proporcjonalnie rzadziej występują one w odcinku szyjnym, a najrzadziej w segmentach piersiowych.

Z badań wynika, że bóle kręgosłupa dotyczą 30-60% ogółu populacji. Niektórzy badacze uważają, że ból kręgosłupa, szczególnie w jego dolnej części wystąpił choć raz w życiu u 80% ludzi. Część autorów uważa, że 60-80% europejczyków w wieku do 30 lat odczuwa dolegliwości bólowe części kręgosłupa, powyżej 55 roku życia dolegliwości te w różnym stopniu nasilenia dotyczą 98% ludzi.

Większość przyczyn bólów kręgosłupa tj. 50-60% nie jest do dziś całkowicie zrozumiała i wyjaśniona.
CZYNNIKI RYZYKA
Większość przyczyn występowania choroby przeciążeniowej kręgosłupa i związanych z nią dolegliwości nie jest znana . Mając na uwadze aktualny stan wiedzy, oraz czynniki usposabiające do dolegliwości bólowych kręgosłupa można je sklasyfikować następująco:

1) Czynniki niemodyfikowalne, wśród których występuje:wiek,predyspozycje genetyczne,wady wrodzone,wady rozwojowe,
2) Czynniki modyfikowalne, które obejmują takie elementy jak:nadwaga,siedzący tryb życia,powtarzające się urazy i mikrourazy,chroniczny stres i bark umiejętności rozładowywania napięć,niewystarczająca ilość snu, oraz niewłaściwe łóżko (za miękkie, zbyt twarde),nieodpowiednie nawyki dietetyczne,nadużywanie alkoholu, oraz innych używek,palenie papierosów,zła organizacja stanowiska pracy,nieprawidłowe wzorce ruchowe związane z pracą i życiem codziennym,brak regularnego i odpowiedniego wysiłku fizycznego,niewłaściwa organizacja czasu wolnego i wypoczynku,egatywnie oddziałujące elementy ubioru np. buty,niewyrównane wady statyki np. płaskostopie,
Wiedza na ich temat może służyć do opracowania skutecznych programów profilaktyki, dzięki którym możliwe będzie zmniejszenie występowanie i nawrotów dolegliwości bólowych związanych z kręgosłupem. W szerszej perspektywie działania te oprócz typowych idei prozdrowotnych mają niewątpliwie swoje wymierne wykładniki ekonomiczne.
ROZPOZNANIE
Bardzo ważnym czynnikiem w leczeniu zespołów bólowych kręgosłupa jest postawienie właściwego rozpoznania. W tym względzie istotne znaczenie ma prawidłowo zebrany wywiad jak również zbadanie pacjenta przez specjalistę (specyficzne testy ortopedyczne i neurologiczne). Często niezbędne do prawidłowego rozpoznania są badania obrazowe takie jak:zdjęcia rentgenowskie (RTG),tomografia komputerowa (CT),jądrowy rezonans magnetyczny (MRI),tomografia emisyjna pojedynczego fotonu (SPECT),pozytronowa emisyjna tomografia komputerowa (PET),radikulografia badanie z podaniem środka cieniującego, którego celem jest zobrazowanie korzeni nerwowych,mielografia badanie kontrastowe pozwalające ocenić stan rdzenia kręgowego,dyskografia polega na bezpośrednim podaniu do wnętrza krążka międzykręgowego środka cieniującego,angiografia to kontrastowa ocena naczyń tętniczych,flebografia to badanie kontrastowe żył,
OGÓLNE OBJAWY ZESPOŁU PRZECIĄŻENIOWEGO KRĘGOŚŁUPA
W zależności od zajętych struktur oraz stopnia ich dysfunkcji przebieg schorzeń kręgosłupa może charakteryzować się określonymi objawami jak:

1) Ból, który może mieć charakter:neurogenny występować jako:nerwobólból korzeniowybóle wegetatywnysomatyczny, określany również jako ból pseudokorzeniowy wynikający z drażnieniastruktur poza nerwowych jak np: więzadła, torebki stawowe, mięśnie, powięzi.
2) Wzmożone napięcie mięśni przykręgosłupowych.

3) Zaburzenia w obrębie krzywizn kręgosłupa:zniesienie lub odwrócenie naturalnych krzywiznreflektoryczna skolioza
4) Ograniczenie ruchomości, w obrębie:kręgosłupastawów obwodowych
5) Deficyty neurologiczne mogą przebiegać w zakresie:zniesione lub osłabione czuciezniesienie lub osłabienie odruchów ścięgnistychzaburzenia siły mięśniowej, zwykle niedowład wiotki, czasem spastyczny kończyn dolnych np. w mielopatii szyjnejproblemy ze zwieraczami, szczególnie w zakresie kontroli i możliwości oddawania moczuzaburzenia potencji
6) Zaburzenia wegetatywne:ochłodzenie, zasinienie lub obrzęk dystalnych części kończyn, głównie kończyn dolnychzawroty i bóle głowyszumy w uszachnudności
7) Zaburzenia natury psychicznej, występujące w dolegliwościach przewlekłych:stany lękowenerwicedepresja
Pierwszoplanowym objawem, który zmusza pacjenta do szukania pomocy w swych dolegliwościach jest niewątpliwie, w większości przypadków ból. Jego charakter, stopień nasilenia i zakres występowania może być różny w zależności od drażnionych struktur oraz stopnia zaawansowania choroby . W jej początkowym okresie może trwać krótko, prowokowany ruchami kręgosłupa i ustępować samoistnie po odpoczynku. W miarę rozwoju choroby jego występowanie oraz rodzaj może stopniowo zyskiwać na sile, a epizody tych dolegliwości mogą występować coraz częściej, charakteryzując się bardziej burzliwym przebiegiem. Przeprowadzając wywiad z pacjentem ważne określenie bólu, jego umiejscowienie, czas trwania, rytm dobowy, sytuacje nasilające. Istnieje wiele przymiotników których używają chorzy do opisania bólu jak: miejscowy, promieniujący, tępy, rozlany, ostry, piekący itp Informacje te są istotne do późniejszej diagnostyki różnicowej, w skład której wchodzą specyficzne testy ortopedyczne i neurologiczne pozwalające określić zaburzone struktury. Bólowi bardzo często towarzyszą takie objawy jak odruchowe wzmożone napięcie mięśni, ograniczenie ruchomości, czy zaburzenie postawy .
OGÓLNY PODZIAŁ ZESPOŁÓW BÓLOWYCH KRĘGOSŁUPA
Zespoły szyjne

Wszelkie patologie dotyczące szyjnej części kręgosłupa można bardzo ogólnie określić jako zespoły szyjne.Wśród nich można wyróżnić następujące jednostki chorobowe:Bolesny kręcz szyi dotyczy przednio-bocznej części szyi, może mieć charakter stały, bądź napadowyMielopatia szyjna dotyczy zaburzeń w ukrwieniu rdzenia kręgowego. Wiąże się ze zwężeniem światła kanału kręgowego do 13mm oraz poniżej tej wartości. Rwa ramienna ( brachialgia) to bardzo ogólne określenie dotyczące objawów bólowych promieniujących od karku do ramienia, jak również wzdłuż całej kończyny górnej, aż do palców, niekiedy do łopatki oraz klatki piersiowej. Innymi spotykanymi terminami określającymi tą jednostkę chorobową to np.: radikulopatia szyjna.

Zespoły piersiowe

Należą procentowo do najrzadszych dolegliwości kręgosłupowych, a choroba krążka międzykręgowego w tym odcinku występuje sporadycznie. Ze względu na umiejscowienie w pobliżu zwojów układu współczulnego zmiany patologiczne w tym odcinku mogą dawać nie tylko typowe objawy bólowe kręgosłupa, ale mogą imitować dolegliwości narządów wewnętrznych. Można podzielić ten odcinek kręgosłupa na trzy części:Górna Th1-Th4, której dolegliwości mogą obejmować:bóle promieniujące do barku, kończyny górnej,imitację schorzeń narządów takich jak: płuca, przełyk, srece.Środkowa Th5-Th8, która poza bólem miejscowym lub promieniującym, objawy mogą być podobne do choroby żołądka, pęcherzyka żółciowego, czy wątrobyDolna Th9-Th12, może powodować dolegliwości podobne w schorzeniach jelit, nerek, przydatków, czy cewki moczowej [16,58]
W każdej z wyżej wymienionych części poza swoistymi objawami, może występować charakterystyczny dla tego odcinka ból określany mianem neuralgii międzyżebrowej.

Zespoły lędźwiowe

Stanowią niewątpliwie największą grupę problemów kręgosłupowych, których przyczyny mogą istnieć w samym kręgosłupie jak również poza nim. Wśród wielorakich przyczyn i objawów, można wyodrębnić następujące zespoły chorobowe:Rwa kulszowa to zespół chorobowy powstający najczęściej w wyniku patologii krążka międzykręgowego, który powoduje drażnienie struktur nerwowych najczęściej na poziomie korzeni L-5 i S-1. Prócz tego występuje tu wtórny jałowy proces zapalny, oraz odruchowe napięcie mięśni. Jednostka ta bywa również określana jako: ischias, ischialgia.Rwa udowa zespół chorobowy dotyczący podrażnienia korzeni L2-L4, które tworzą nerw udowy. Stąd spotykane określenia tego zespołu to: femoralgia, neuralgia femoralis. Możliwe objawy są podobne jak w przebiegu rwy kulszowej, jednak obszar ich zasięgu ogranicza się wówczas do przebiegu nerwu udowego.Zespół ogona końskiego to ucisk przez masywną centralną przepuklinę krążka międzykręgowego kilku korzeni nerwowych w skutek stenozy (zwężenia) światła kanału kręgowego. Najczęściej występuje na poziomie L4-L5. W każdym przypadku, tego typu objawy są sygnałem do natychmiastowej interwencji chirurgicznej, a działania fizjoterapeutyczne mogą pogorszyć stan pacjenta.Lumbago, tzw. postrzał jest często wynikiem patologicznie zmienionego krążka międzykręgowego, który wywiera ucisk na więzadło podłużne tylne lub drażnienia pierścienia włóknistego w jego unerwionej powierzchni przez wnikające fragmenty jądra galaretowatego. Może być pierwszym etapem objawów choroby zwyrodnieniowej prowadzącym do takich zespołów jak rwa kulszowa, czy udowa.
Należy zaznaczyć iż nie tylko patologie krążka międzykręgowego i stawów międzywyrostkowych mogą być przyczyną bólów miejscowych, czy promieniujących. Duży udział w tym względzie należy przypisać tkankom miękkim takim jak mięśnie, powięzi, czy więzadła. Mogą one dawać podobne objawy do zespołów korzeniowych. Odpowiednia diagnostyka różnicowa w tym względzie ułatwia rozpoznanie i odpowiednie leczenie. Uwzględniając tkanki miękkie jako przyczynę bólów, można wyróżnić tu następujące zespoły:mięśnia gruszkowatego,mięsnia naprężacza powięzi szerokiej,mięśnia czworobocznego lędźwi,mięśnia pochyłego przedniego,ciasnoty przedziałów powięziowych,więzadeł miednicy np. krzyżowo-biodrowego, czy biodrowo-lędźwiowego,oraz inne,

Jeśli chcesz zadbać o swoje zdrowie i wyeliminować wszelkie dolegliwości bólowe, skontaktuj się z wykwalifikowanym fizjoterapeutą, który wykonuje zabiegi w ramach usług fizjoterapia poznań, masaż poznań oraz rehabilitacja poznań. Dowiedz się więcej odwiedzając stronę internetową tego specjalisty.

Kategorie
Bez kategorii

Techniki mobilizacji stawów

TECHNIKI MOBILIZACJI STAWÓW

Wśród technik które przyczyniają się do przywrócenia prawidłowej ruchomości stawowej, szczególnie w zakresie tzw. gry stawowej (joint play) szczególne miejsce zajmują techniki mobilizacji stawów. Wyróżnić tu można dwa podstawowe rodzaje zabiegów:
1) mobilizacje bierne,
• mobilizacje ślizgowe,
• trakcje.
2) mobilizacje czynne stawów.

MOBILIZACJE STAWÓW BIERNE (bezpośrednie)

Polegają na pasywnym wykonywaniu specyficznych ruchów ślizgowych bądź trakcyjnych w obrębie stawów [3,6,7]. Celem jest usunięcie przyczyny zablokowania oraz przywrócenie pełnego zakresu ruchów biernych. Terapeuta używając odpowiedniej siły wykonuje powtarzalne przesuwanie względem siebie powierzchni stawowych, które jest określane czasem jako Shift [9,19]. Może też wywoływać rozwieranie powierzchni stawowych , co określa się jako gapping. Mobilizacje wykonuje się w kierunku zablokowanego ruchu stopniowo przekraczając jego barierę. Zakres ten obejmuje obszar pomiędzy ruchem fizjologicznym, a anatomicznym w kierunku zablokowanym. Dąży się do osiągnięcia granicy anatomicznej ruchu w danym kierunku. Ślizg musi być wykonywany zawsze równolegle do płaszczyzny leczniczej. Stąd istotne jest dobre poznanie budowy i biomechaniki stawów. Szczególnie w odniesieniu do mobilizacji stawów obwodowych obowiązuje tu przestrzeganie reguły wklęsło-wypukłej Kaltenborna. Przy ograniczeniu ruchomości kości o wypukłej powierzchni stawowej kierunek ślizgu jest przeciwny do kierunku ograniczenia ruchu. W przypadku wklęsłej powierzchni stawowej kierunek mobilizacji ślizgowej jest taki sam jak kierunek ruchu. Kaltenborn wyróżnia 3 stopnie ślizgu [5,15]: I° jest to bardzo delikatny bodziec praktycznie bez widocznego ruchu w stawie, o charakterze wibracji, lub oscylacji. Zawsze jest on równoległy do płaszczyzny leczniczej. II° powoduje napięcie tkanek ( m.in. torebki stawowej, więzadeł), które znosi swobodę ruchu. Wykonywany jest równolegle do płaszczyzny leczniczej oraz w kierunku ograniczenia. III° stosowany w celu rozciągnięcia tkanek w kierunku ograniczenia. Terapeuta musi ustawić staw w odpowiedniej pozycji, zapewnić dobrą stabilizację oraz zastosować właściwy chwyt celem skutecznego wykonania zabiegu. Stosując techniki mobilizacji ślizgowych należy używać lekkiej trakcji ( I° wg Kaltenborna) celem zrównoważenia ciśnienia wewnątrzstawowego [6,7,14]. W przypadku wystąpienia bólu w kierunku leczniczym można mobilizować w kierunku wolnym od bólu lub też zmienić stopień ślizgu na mniej intensywny.

TRAKCJE

To zabiegi polegające na oddalaniu od siebie kości tworzących staw. Zabieg jest wykonywany przy użyciu siły terapeuty, przy biernej postawie pacjenta. Wyjątkiem są tu trakcje proponowane przez Lewita które wykorzystują dodatkowo relaksację poizometryczną. Trakcje mogą być składową technik mobilizacyjnych lub manipulacyjnych, zwiększając ich bezpieczeństwo i efektywność. Mogą być również samodzielną techniką, szczególnie w przypadkach dolegliwości bólowych z powodu zbyt dużej kompresji w stawie. Zabiegi te mogą być wykonywane nawet w niektórych stanach ostrych skutecznie zmniejszając dolegliwości bólowe [6,7,9,10,18]. Kaltenborn wyróżnia trzy stopnie trakcji [6,7,15]: I° to delikatna trakcja bez wyraźnego oddalenia od siebie powierzchni stawowych. Jej działanie równoważy ciśnienie wewnątrzstawowe powodowane przez tonus mięśniowy lub przykurczone struktury. Zmniejsza zwarcie stawu czyniąc go rozluźnionym. Stosowana jest do testów trakcyjnych i ślizgowych oraz do wszystkich mobilizacji ślizgowych. Celem jest zmniejszenie bólu. II° znosi swobodę ruchu powodując napięcie okolicznych tkanek. Stosowana jest w testach trakcyjnych oraz przeciwbólowo. III° powoduje rozciąganie napiętych tkanek. Stosowana jest w testach trakcyjnych i do mobilizacji stawów.

MOBILIZACJE STAWÓW CZYNNE (pośrednie)

Są to zabiegi wykonywane przy użyciu siły mięśni pacjenta. Stosowane techniki wykorzystują się różne rodzaje napięcia mięśniowego: izometryczne, izotoniczne, oraz formy mieszane auksotoniczne. Celem jest uruchomienie zablokowanych stawów oraz redukcja bólu. W czasie tych zabiegów korzysta się z technik:

– relaksacji poizometrycznej,
– hamowania antagonistycznego,
– rytmicznych napięć mięśni,
– aktywnych ruchów w kierunkach niebolesnych.

Istotny jest tu ruch, bądź napięcie mięśni skoordynowane często z ruchem gałek ocznych oraz odpowiednią fazą oddechową. Zabiegi te mogą zastąpić niekiedy pasywne mobilizacje, czy manipulacje stawów [1,2,4,6,8,9,10,11,12,13,14,15,16,17,19]. Zakres pojęcia mobilizacji został w ostatnich latach rozszerzony w zakresie stosowanych technik jak i struktur objętych tego typu działaniem. Zalicza się tu między innymi mobilizacje uciskowe punktów spustowych, struktur nerwowych określanych jako neuromobilizacje. W osteopatii stosuje się trzewne techniki mobilizacyjne likwidujące napięcia i zrosty międzypowięziowe.

Jeśli chcesz zadbać o swoje zdrowie i wyeliminować wszelkie dolegliwości bólowe, skontaktuj się z wykwalifikowanym fizjoterapeutą, który wykonuje zabiegi w ramach usług fizjoterapia poznań, masaż poznań oraz rehabilitacja poznań. Dowiedz się więcej odwiedzając stronę internetową tego specjalisty.

BIBLIOGRAFIA
1. D’ Ambrogio K. J., Roth G.B. Positional Release Therapy. MOSBY, St. Louis. Missouri 1997. U.S.A.
2. Evjenth O., Hamberg J. Muscle stretching in manual therapy, a clinical manual two volumes. Institutio Grafico Silvio Basile. Italy, 2003.
3. Frisch H., Roex J. Terapia manualna, poradnik wykonywania ćwiczeń. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2001.
4. Hartman L. Podręcznik technik osteopatycznych w leczeniu manualnym kręgosłupa i stawów obwodowych. Wydawnictwo ZL Natura. Kielce 1999.
5. Kaltenborn F.M. Kręgosłup badanie manualne i mobilizacja. Wydawnictwo Rolewski. Toruń 1998.
6. Kaltenborn F.M. Manualne mobilizacje stawów kończyn. Wydawnictwo Rolewski. Toruń 1999.
7. Kaltenborn F.M. Manual Mobilization of the joints, The spine. OPTP, Mineapolis, Minnesota 2003, U.S.A.
8. Kokosz M., Saulicz E., Saulicz M. Możliwość zastosowania metody McKenzie w leczeniu dolegliwości bólowych górnego odcinka kręgosłupa. Fizjoterapia 1997. Tom 5,nr 2, 28-36.
9. Kwolek A. Rehabilitacja Medyczna Tom 2, Rehabilitacja Kliniczna. Wydawnictwo Urban & Partner Wrocław 2003.
10. Lewit K. Terapia manualna w rehabilitacji chorób narządu ruchu Wydawnictwo ZL Natura. Kielce 1999.
11. Mars-Pujszo J. Terapia bólów szyjnego odcinka kręgosłupa. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2002.
12. McKenzie R. A., The cervical and thorasic spine mechanical diagnosis and therapy. Spinal publications (N.Z.) LTD, Waikanae, New Zealand 1998.
13. McKenzie R. A. The lumbar spine mechanical diagnosis and therapy. Spinal publications (N.Z.) LTD, Waikanae, Wellington, New Zealand 1998.
14. Neumann H.D. Medycyna manualna. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 1992.
15. Nowotny J. Podstawy Fizjoterapii podręcznik dla studentów AWF cz.2. Katowice 2000.
16. Rakowski A., Słobodzian J. Terapia manualna w zespołach bólowych kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego. Wydawca Centrum Terapii Manualnej dr A. Rakowskiego. Poznań 2001.
17. Rakowski A. Kręgosłup w stresie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk 2008.
18. Skrzypek D. Postępowanie osteopatyczne w ostrej fazie bólów krzyża. Medycyna Manualna 2003,Tom VII, nr 3 i 4, 62-65.
19. Stodolny J. Choroba przeciążeniowa kręgosłupa. Wydawnictwo ZL Natura, Kielce.

Kategorie
Bez kategorii

Osteopatia czaszkowo krzyżowa

Osteopatia czaszkowo- krzyżowa

Osteopatia czaszkowo- krzyżowa jest integralną częścią całego systemu leczenia osteopatycznego, obok osteopatii narządu ruchu i osteopatii wisceralnej (narządów wewnętrznych).

Twórcą tego podejścia terapeutycznego był G. Sutherland, który udowodnił, że kości budujące czaszkę człowieka są ciągłym ruchu. Było to zupełnie nowatorskie podejście, gdyż przez szereg lat sądzono, że plastyczność czaszki zanika w momencie zakończenia procesów wzrostowych organizmu. Ruchomość czaszki szczególnie dobrze widać u małych dzieci.
Według badań Sutherlanda również u osobników dorosłych obwód czaszki może ulegać rytmicznym zmianom. Pojawiające się napięcia w obrębie czaszki poprzez szwy czaszki mogą powodować niewielkie zmiany jej obwodu. Zmiany te choć nie przekraczają milimetru lub dwóch mają istotne znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Rytmiczna zmiana obwodu czaszki jest wywoływana przez przepływ płynu mózgowo- rdzeniowego.
W naszym organizmie jest wiele fizjologicznych rytmów np. rytm uderzeń serca (60-80/ min.), rytm wdechów i wydechów (16-18/ min.) wśród wielu innych jest również rytmiczny przepływ płynu mózgowo- rdzeniowego (7-12/ min.).
Określany przez Sutherlanda jako oddech życia „Breath of Life” jest jednym z czynników zapewniających harmonijne funkcjonowanie organizmu. Zakłócenie jego przepływu może być wywołane nawet przez niewielki uraz. Konsekwencje tego zaburzenia mogą być podłożem różnych schorzeń, szczególnie tych o niejasnym i trudnym do zdiagnozowania podłożu. W tych przypadkach często niezastąpiona jest osteopatia czaszkowo- krzyżowa.
Ta część terapii osteopatycznej jak każde działanie lecznicze opiera się na części diagnostycznej oraz terapeutycznej. Za pomocą delikatnych ułożeń rąk w określonych miejscach na czaszce można odnajdywać i wyrównywać napięcia które powstały w wyniku np. urazów lub innych traumatycznych przyczyn. Ten rodzaj terapii jest całkowicie bezbolesny, bezpieczny i bardzo skuteczny. Procesy które zachodzą w obrębie czaszki można przyrównać do systemu hydraulicznego który utworzony jest przez opony mózgowo- rdzeniowe, mózgowie (szczególnie komory mózgu), rdzeń kręgowy, oraz płyn mózgowo rdzeniowy. System ten przenosi siły na całe ciało, aż po kość krzyżową, która jest miejscem przyczepu opony twardej rdzenia kręgowego. Stąd też nazwa tej specyficznej terapii – osteopatia czaszkowo- krzyżowa.
Poza działaniem typowo leczniczym osteopatia czaszkowo- krzyżowa jest narzędziem profilaktycznym wielu problemów zdrowotnych, począwszy od dolegliwości związanych ze statycznym charakterem pracy (np. przy komputerze), chronicznym stresem, kończąc na wzmacnianiu systemu immunologicznego. Pacjent poddający się terapii osteopatycznej, w której wykorzystywane są techniki czaszkowo- krzyżowe, już po pierwszym zabiegu odczuwa wyraźnie efekt terapeutyczny. Osoba taka czuje się witalnie, oraz głęboko zrelaksowana.
Ten rodzaj terapii oddziałuje odruchowo na obwodowy i ośrodkowy układ nerwowy (szczególnie układ nerwowy autonomiczny), przez co można likwidować napięcia oraz reakcje stresowe.

Mechanizm działania systemu czaszkowo- krzyżowego

Układ czaszkowo- krzyżowy jest często przyrównywany do pasa transmisyjnego z dwiema osiami obrotu. Jedna oś znajduje się w obrębie czaszki, druga w obrębie kości krzyżowej. Podobnie jak w systemach mechanicznych, ważna jest zsynchronizowana praca obu osi oraz odpowiednie napięcie pasa transmisyjnego, którym w tym przypadku są opony rdzeniowo- mózgowe. Szwy czaszki, czyli miejsca połączeń kości budujących czaszkę wykazują wzajemną ruchomość nawet po zakończeniu jej wzrostu. Poszczególne kości czaszki wykazują nieznaczny stopień „ruchomości” właśnie w obrębie szwów, które jak zębate koła wzajemnie na siebie oddziałują. Oczywiście nie jest to ten sam ruch kątowy zachodzący w obrębie stawów który wyraźnie można zaobserwować. Są to bardzo niewielkie ruchy, właściwie napięcia, których suma może zmieniać obwód czaszki 1-2mm.
Pierwszą główną osią obrotu jest chrząstkozrost klinowo potyliczny, czyli połączenie kości potylicznej i klinowej.
Drugą osią obrotu, „rolką” napinającą pas transmisyjny opony twardej jest kość krzyżowa, a jej głównym miejscem obrotu jest drugi segment krzyżowy. Kość krzyżowa wklinowana w kości biodrowe za pośrednictwem stawów krzyżowo- biodrowych wykazuje również nieznaczną ruchomość w tych stawów. Górna i dolna oś obrotu są połączone oponą twardą, która przenosi napięcia z czaszki na kość krzyżową i z kości krzyżowej na czaszkę.
Siłą napędową tego systemu jest rytmiczny, przepływ płynu mózgowo- rdzeniowego. Płyn ten powstaje w splotach naczyniówkowych i z komór bocznych mózgu przepływa aż do dolnych odcinków rdzenia kręgowego. Mechanizm przepływu płynu mózgowo- rdzeniowego zachodzi w rytmiczny sposób podczas wypełniania i kurczenia komór bocznych mózgu. W wyniku tego powstają napięcia w całym sprężystym systemie opon mózgowo- rdzeniowych, a w szczególności w obrębie opony twardej, która tworzy takie anatomiczne struktury jak: sierp mózgu, sierp móżdżku, namiot móżdżku.
Błoniaste struktury opon dzielą czaszkę na określone przedziały i ze względu na swoją łącznotkankową budowę mogą przenosić napięcia na kości czaszki do których przyczepiają się od środka. Z drugiej strony mięśnie szkieletowe przyczepiające na zewnątrz czaszki mogą swoim napięciem oddziaływać na połączenia kości budujących czaszkę, a te z kolei mogą przenosić napięcia poprzez opony wewnątrz czaszki.
Miejscami przyczepu opony twardej które przenoszą napięcia z góry w dół, oraz z dołu do góry są m. in. okolica otworu wielkiego kości potylicznej, oraz drugi segment kości krzyżowej.
Dobre funkcjonowanie tego systemu warunkuje zachowanie równowagi w całym organizmie, a szczególnie w układzie nerwowym, trzewnym, oraz hormonalnym. Poza tym prawidłowy przepływ płynu mózgowo- rdzeniowego i napięcie opon rdzeniowo- mózgowych oraz kości czaszki są niezbędne dla procesów odnowy i regeneracji organizmu.

Co można leczyć za pomocą osteopatii czaszkowo- krzyżowej?

  • silne bóle głowy, w tym migreny
  • zaburzenia stawów skroniowo żuchwowych np. wady zgryzu, bruksizm (zgrzytanie zębami)
  • nerwobóle np. neuralgia nerwu trójdzielnego
  • nawracające niespecyficzne stany zapalane zatok, uszu
  • zaburzenia snu
  • przewlekłe zmęczenie
  • zaburzenia koncentracji
  • obniżenie odporności
  • problemy psychologiczne: stany lękowe, nerwice, stany depresyjne po traumach fizycznych, emocjonalnych
  • urazy okołoporodowe matki i płodu
  • wspomaganie leczenia zaburzeń wymowy, wzroku, słuchu
  • wspomaganie leczenia schorzeń dziecięcych i rozwojowych np. mózgowe porażenia dziecięce, nadpobudliwość, autyzm, problemy z uczeniem się.

Ten rodzaj terapii jest najbardziej delikatnym i bezpiecznym rodzajem osteopatii stosowanej, stąd szczególnie często osteopatia czaszkowo- krzyżowa jest wykorzystywana w terapii dzieci. Nierzadko zdarza się wręcz spektakularna poprawa zdrowia u pacjenta w wyniku mobilizacji wewnętrznych sił odpowiadających za powstawanie i utrzymywanie zdrowia.
Osteopata w swojej nie ogranicza się tylko do pracy poprzez system czaszkowo- krzyżowy, ale w zależności od wskazań nierzadko ta część może być głównym elementem terapii.

Nie wolno jednak traktować osteopatii czaszkowo- krzyżowej jako panaceum na wszelkie dolegliwości, lecz na pewno jest kolejnym czynnikiem uzupełniającym dopełniającym klasyczne metody leczenia.

Jeśli chcesz zadbać o swoje zdrowie i wyeliminować wszelkie dolegliwości bólowe, skontaktuj się z wykwalifikowanym fizjoterapeutą, który wykonuje zabiegi w ramach usług fizjoterapia poznań, masaż poznań oraz rehabilitacja poznań. Dowiedz się więcej odwiedzając stronę internetową tego specjalisty.

BIBLIOGRAFIA
Piśmiennictwo
1. Bożena Przyjemska. Terapia czaszkowo-krzyżowa. Skuteczne techniki leczenia. Białystok 2011
1. Bożena Przyjemska. Terapia czaszkowo-krzyżowa. Skuteczne techniki leczenia. Białystok 2011
2. Caroline Stone – Science In The Art Of Osteopathy. Stanley Thornes (Publishers) Ltd. [1999] 3. Caroline Stone – Visceral And Obstetric Osteopathy. Elsevier Ltd [2007] 4. Dimitrios Kostopoulos, Konstantine Rizopoulos. Punkty spustowe i terapia mięśniowo-powięziowa.DB Publishing Warszawa 2010,
5. Jane Carreiro – An Osteopathic Approach To Children. Elsevier Limited. [2009] 6. Jon Parsons,Nicholas Mercer – Models For Diagnosis, Treatment And Practise. Elsevier Limited. [2006] 7. Leon Chaitow Sandy Fritz, Masaż leczniczy: bóle głowy i górnego odcinka kręgosłupa. Elsevier Urban & Partner Wrocław 2010.
8. Leon Chaitow Manipulacje czaszkowe na tkankach kostnych i tkankach miękkich.DB Publishing Warszawa 2010,
9. Leon Chaitow Manipulacje czaszkowe na tkankach kostnych i tkankach miękkich.DB Publishing Warszawa 2010,
10. Luigi Stecco Manipulacja powięzi w zespołach bólowych układu ruchu. Polska 2010,
11. Mosier, Kohara – Osteopathic Medicine Recall. Lippincott Williams & Wilkins [2007] 12. Peter Schwind – Fascial and Membrane Techniques. Elsevier Limited [2006] 13. Richter, Hebgen – Trigger Points And Muscle Chains In Osteopathy. Georg Thieme Verlag [2008] 14. R. Louis Schultz,Rosemary Feitis, Nieskończona sieć. Anatomia powięzi w działaniu. Virgo Poznań 2011
15. Sammut, Searle-Barnes – Osteopathic Diagnosis [1998] 16. Speece, Crow, Simmons – Ligamentous Articular Strain. Eastland Press [2009] 17. Serge Paoletti – The Fasciae. Eastland Press. [2006] 18. Torsten Liem – Cranial Osteopathy. Principles And Practice. 2004, Elsevier Limited. [2004] 19. Torsten Liem,Tobias K. Dobler. Techniki osteopatyczne tom 1 Elsevier Urban & Partner Wrocław 2011
20. Torsten Liem, Tobias K. Dobler.Techniki osteopatyczne tom 2 Elsevier Urban & Partner.Wrocław 2011
21. W.L. McKone – Osteopathic Athletic Health Care. The Alden Press, Oxford [1997] 22. Zdzisław Drobner. Wprowadzenie do terapii czaszkowo-krzyżowejWydawnictwo Rolewski. Nowa Wieś 2002.

Kategorie
Bez kategorii

Profilaktyka bólów kręgosłupa

Profilaktyka bólów kręgosłupa (choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa)
Szeroko rozumiana profilaktyka powinna obejmować działania mające na celu zapobieganie powstawaniu i nawrotom dolegliwości związanych z kręgosłupem.
Postępowanie w tym zakresie powinno obejmować ludzi w różnych przedziałach wiekowych. Promocja zdrowia i działania profilaktyczne muszą obejmować właściwą edukację i środki w skład których powinny wchodzić takie elementy jak:

1. Ukierunkowany i dostosowany wysiłek fizyczny m.in. tzw. szkoły pleców

2. Odpowiednia dieta.

3. Redukcja i kontrola masy ciała.

4. Kształtowanie prawidłowej postawy i stereotypów ruchowych obejmujących:
a) siadanie, siedzenie,
b) wstawanie, stanie,
c) lokomocję oraz inne aktywności.

5. Prawidłowa organizacja domu i czynności codziennych m.in.:
a) sen, w zakresie ilości snu, oraz rodzaju łóżka,
b) higiena osobista np. unikanie mycia włosów w pozycji nachylenia nad wanną,
c) sprzątanie.

6. Ergonomia stanowiska pracy i czynności z nią związanych, powinny obejmować następujące elementy:
a) odpowiednie siedzisko,
b) właściwe oświetlenie,
c) prawidłowe wzorce ruchowe dotyczące:

postawy i ruchów w trakcie pracy,
podnoszenia ciężarów,
przemieszczania przedmiotów,

d) ergonomiczne narzędzia i przybory do pracy,
e) unikanie m.in.: pracy jednostronnej, wstrząsów, wibracji,

7. Właściwe planowanie czasu wolnego i wypoczynku.

8. Odpowiedni ubiór. W tym względzie nieprawidłowości obejmują:

obuwie np. zbyt wysokie obcasy, nadmiernie twarda nieelastyczna podeszwa,
inne niekorzystne elementy ubioru np. zbyt obcisłe biustonosze, paski zaburzające stereotyp oddechowy; ubrania za bardzo przewiewne i powodujące przechłodzenie

Opracował: mgr Paweł Kasprzak

BIBLIOGRAFIA
Piśmiennictwo:
1. Dziak A., Bolesny Krzyż, Wydawnictwo Medicina Sportiva, Kraków 2003
2. Kasperczyk T., Wady postawy ciała – diagnostyka i leczenie, Kasper, Kraków 2001.
3. Kwolek A. Rehabilitacja Medyczna Tom 2, Rehabilitacja Kliniczna
4. Lewit K., Terapia manualna w rehabilitacji chorób narządu ruchu, Wydawnictwo ZL Natura, Kielce 1999.
5. Rakowski A., Kręgosłup w stresie, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2008.
6. Stodolny J., Choroba przeciążeniowa kręgosłupa, Wydawnictwo ZL Natura, Kielce.
7. Wilczyński J., Korekcja wad postawy człowieka, Anthropos, Starachowice 2005

Jeśli chcesz zadbać o swoje zdrowie i wyeliminować wszelkie dolegliwości bólowe, skontaktuj się z wykwalifikowanym fizjoterapeutą, który wykonuje zabiegi w ramach usług fizjoterapia poznań, masaż poznań oraz rehabilitacja poznań. Dowiedz się więcej odwiedzając stronę internetową tego specjalisty.